Ci którzy mnie znają wiedzą, że jestem typem „wrażliwca”, u którego emocje grają pierwsze skrzypce. Lata płyną, zbieram doświadczenie – czyli coś co zdobywasz tuż po chwili, w której tego potrzebowałeś – jak ja lubię tą „definicję” doświadczenia.
Z biegiem czasu zauważam, że inaczej patrzę na rożne sprawy. Niektórzy nazywają to „starzeniem się”. Zaskakujące jest to, że na jedne sytuacje patrzę z większym dystansem a na drugie wręcz przeciwnie, a wydawało mi się, że z wiekiem będę nabierał większego dystansu do wszystkiego.
Przyznam, że niekiedy to złości, bo zastanawiam się co takiego się we mnie zmieniło, że w pewnych obszarach jestem zdecydowanie bardziej odporny a w innych wręcz przeciwnie? Niemniej właśnie to skłoniło mnie do poszukiwań i bardziej świadomego powrotu do tematu odporności psychicznej. Tak powrotu, bo już kiedyś „liznąłem temat” i nawet przygotowałem odcinek podcastu z Adamem Hanczynem o odporności psychicznej.
Dzisiaj, po sporej dawce nowych doświadczeń zawodowych i życiowych, odgrzebuję temat. Dodatkowo jestem przekonany, że kwestie związane z odpornością psychiczną będą miały w tym roku duże znaczenie. Mierzymy się ze zmianami politycznymi, dalej odczuwamy skutki inflacji. Biznesowo widzę dużą ostrożność wśród klientów a i ploteczki w środowisku głoszą, że będzie to wyjątkowy rok. Niestety wyjątkowo ciężki, co powoduje, że inwestycja w odporność psychiczną może być jak inwestycja w Bitcoina przy cenie 79 000 USD i obserwowaniem jak rośnie do ponad 104 000 USD – taka ciekawostka ostatnio tak było i można było nieźle zarobić. Czy na odporności psychicznej da się zarobić? Na pewno można zaoszczędzić sporo nerwów ;-). Ale do rzeczy…
Odporność psychiczna często kojarzy się z nieustępliwą postawą, która pozwala radzić sobie z najtrudniejszymi wyzwaniami, sytuacjami trudnymi. W rzeczywistości to coś o wiele bardziej subtelnego i jednocześnie złożonego.
Świat trenerski jest mi bardzo bliski, dlatego odwołam się właśnie do niego. Wyobraź sobie sytuację, w której prowadzisz grupę podczas szkolenia i nagle wszystko zaczyna iść nie tak, jak planowałeś. Uczestnicy zadają trudne pytania, pojawia się chaos organizacyjny, a w dodatku masz wrażenie, że emocje zaczynają się ulewać, jest ich znacznie więcej niż się spodziewałeś i do tego prowadzą nie w tym kierunku, w którym chcesz podążać z tym szkoleniem.
Właśnie w takich momentach Twoja odporność psychiczna ujawnia się najmocniej, bo decyduje o tym, czy sytuacja Cię pokona, czy też zdołasz zachować przytomność umysłu i wyciągnąć z tej sytuacji wnioski na przyszłość. Oczywiście to tylko jeden wymiar, bo umiejętności trenerskie też mają znaczenie, ale dzisiaj nie o nich.
Nie chodzi tutaj o to, żeby nie czuć frustracji czy tremy. Pamiętaj, że emocje to coś zupełnie naturalnego i potrzebnego w relacjach z ludźmi. Kiedy prowadząc szkolenie zauważasz, że grupa zaczyna reagować mniej entuzjastycznie, możesz najpierw spróbować “odparować” te emocje, podobnie jak robi się to podczas omawiania gier i ćwiczeń. Czasem wystarczy zapytać, jak uczestnicy się czują lub co ich najbardziej frustruje w aktualnym zadaniu, żeby odkryć, gdzie tak naprawdę tkwi problem. Ten drobny krok, który na pierwszy rzut oka może wydawać się banalny, potrafi przywrócić poczucie kontroli i pozwala jeszcze raz spojrzeć na całą sytuację z zupełnie nowej perspektywy.
Zauważ, że kiedy przyjmujesz trudności jako naturalny element procesu nauki czy zmian, przestajesz traktować je jak osobistą porażkę. Możesz wtedy spojrzeć na przeszkody z zaciekawieniem i zapytać sam siebie: co takiego mogę zrobić inaczej, by następnym razem było łatwiej? Czy są jakieś nowe techniki lub sposoby, których mogę wypróbować? A może wystarczy, że poproszę o pomoc, zamiast próbować wszystkiego dokonywać w pojedynkę? Wypracowanie takiej otwartości na eksperymenty, wciąż pozostając przy tym w kontakcie z własnymi ograniczeniami, bardzo często rozbudza też twoją pewność siebie. Z czasem zauważasz, że nie chodzi o to, by w ogóle nie bać się nowych wyzwań, ale by traktować je jak kolejne lekcje do odrobienia.
Wracając do odporności psychicznej.
Na początek warto zaznaczyć czym tak naprawdę jest odporność psychiczna a jest ona cechą osobowości, która w dużym stopniu determinuje to, na ile skutecznie radzimy sobie z wyzwaniami, stresorami i presją… niezależnie od okoliczności[1].
Bez bicia przyznam, że ta definicja najbardziej mnie skłoniła do zgłębienia tematu odporności psychicznej, bo sam nie uważam siebie za jednostkę, która wybitnie radzi sobie z wyzwaniami, stresorami i presją.
Autorzy koncepcji odporności psychicznej opracowali model – lubię modele, porządkują, ułatwiają zrozumienie, nadają charakteru u powagi. Wiec z jakim modelem mamy do czynienia w związku z odpornością psychiczną?
Z modelem 4C według którego odporność psychiczna opiera się na czterech kluczowych filarach:
- Wyzwanie: postrzeganie wyzwania jako szansy.
- Pewność siebie: wysoki poziom wiary w siebie.
- Zaangażowanie: wytrwałość w realizowaniu zadań.
- Kontrola/poczucie wpływu: przekonanie o tym, że kontroluje się swój los.
Warto też pamiętać, że choć model 4C – kontrola, zaangażowanie, wyzwanie i pewność siebie – kojarzy się z koncepcją teoretyczną, to sprowadza się do codziennych, praktycznych zachowań. Będąc dalej w świecie trenerskim – w chwilach stresu postaraj się zrobić krótką pauzę i zadać sobie kilka pytań, zupełnie jak w omówieniu ćwiczenia szkoleniowego: co tak naprawdę czuję, co mogę w tym momencie zmienić i co właśnie stało się dla mnie nowym odkryciem? Na co dzień nie musisz szczegółowo analizować każdego kroku, ale im częściej będziesz się zatrzymywać się i wyciągać wnioski, tym skuteczniej nauczysz się działać w obliczu presji. Podobnie będąc w roli menadżera zespołu, lidera, współpracownika. Działa to dokładnie tak samo. Specjalnie to podkreślam żebyś nie pomyślał, że odporność psychiczna jest tylko dla trenerów. Tak nie jest. Świat trenerski jest mi najbliższy, dlatego najłatwiej mi o przykłady właśnie z tego świata.
Czy odporność psychiczną można rozwijać?
Odporność psychiczna nie pojawia się nagle i nie zostaje z nami na zawsze. To raczej proces, który trwa i zmusza nas do nieustannej refleksji nad sobą. Jej istotą jest umiejętność przechodzenia przez trudne chwile i włączania ich do swoich doświadczeń, podobnie jak po zakończeniu ćwiczenia szkoleniowego zadajemy pytania o to, co z niego zabieramy i co możemy zastosować w codziennej pracy. Nie ma w tym magii – jest za to dużo skupienia na tym, co dzieje się tu i teraz, i otwartości na kształtowanie się jako trener, coach, menedżer, a przede wszystkim jako człowiek.
Odporność psychiczna ma znaczenie w pracy, w ocenie, rozwoju i zarządzaniu talentami. Często można spotkać się z opinią, że odporność psychiczna jest kluczową kwestią dla pracodawców i pracowników w dzisiejszych czasach.
Wracając do pytania „Czy można ją rozwijać?”.
Sami autorzy koncepcji twierdzą, że odporność psychiczna jest dość plastyczną cechą osobowości i zakładają, że jej poziom może zarówno spaść, jak i wzrosnąć. Do spadku odporności psychicznej mogą przyczynić się takie czynniki jak długotrwała ekspozycja na stres, dotkliwe porażki, zmiany osobistych okoliczności życiowych, a nawet pogorszenie stanu zdrowia czy kondycji fizycznej[2]. Jednocześnie szukając sposobów na wzmocnienie odporności psychicznej znalazłem wiele ćwiczeń, które wspierają jej rozwój. Skuteczne też może być rozwinięcie strategii radzenia sobie w różnych sytuacjach, które stosują ludzie odporni psychicznie, gdy mierzą się ze stresem, z presją, z wyzwaniami lub stają przed szansami[3].
Z mojego punktu widzenia – i etapu na jakim jestem – ważne jest by lepiej rozumieć, czym jest odporność psychiczna i jak ważną rolę odgrywa, jeżeli chodzi o wykorzystanie własnych możliwości, ale i też dbanie o dobrostan psychiczny. Ciekawe jest też to, że dzięki dostępnym narzędziom takim jak badanie MTQ48 jesteśmy wstanie dość precyzyjnie ocenić naszą odporność psychiczną i w kolejnym kroku podjąć decyzję co chcemy z nią zrobić.
Na koniec życzę Ci, byś w każdej sytuacji, która wymaga odwagi i spokoju, potrafił wyciągać wnioski i przekuć te trudne momenty w okazje do rozwoju. Bo o to właśnie chodzi w budowaniu odporności psychicznej: żeby każde potknięcie czy nagła zmiana planu były źródłem siły, a nie powodem do rezygnacji.
[1] Odporność psychiczna. Strategie i narzędzia rozwoju; Doug Strycharczyk, Peter Clough
[2] Ibidem.
[3] Ibidem.
