Chyba już nikt nie ma wątpliwości, że nasza codzienność uległa zmianie. Od kilku tygodni zmienia się właściwie nieustannie w dynamicznym tempie. Jak nigdy dotąd doświadczamy tego, co opisuje tzw. model VUCA world. Wypracowany pod koniec zimnej wojny na uczelni wojskowej United States Army, dotyczył zagadnień związanych z przywództwem w świecie niepewności. Model ten od lat lubiany w świecie biznesu jest akronimem od angielskich słów:

• V = zmienność (ang. volatility),
• U = niepewność (ang. uncertainty),
• C = złożoność (ang. complexity),
• A = niejednoznaczność (ang. ambiguity).

Zmienność, niepewność, złożoność i niejednoznaczność dobrze opisują kontekst, w którym dziś funkcjonujemy. Dotyczy on tego, co zewnętrzne, na co nie mamy bezpośredniego wpływu. To, na co jako ludzie na pewno mamy wpływ i co zależy od nas samych, to sposób patrzenia na świat, jak go postrzegamy, co o nim myślimy. Już starożytny filozof Epiktet powiedział „to nie rzeczy nas smucą, lecz to, jak je widzimy”. Słowa te potwierdzają liczne badania psychologiczne, dotyczące odporności psychicznej (rezyliencji) czyli posiadanych umiejętności w zakresie m.in.:

• dostosowania się człowieka do zmieniających się warunków,
• radzenia sobie z przeciwnościami, które pojawiają się na drodze do zamierzonego celu
  oraz
• odzyskiwania utraconych lub osłabionych sił i odporność na działania szkodliwych czynników

Zarówno model VUCA (to, co zewnętrzne) jak i teoria odporności psychicznej (to, co wewnętrzne) odpowiadają aktualnej sytuacji pandemii, w której się znaleźliśmy. Szczególnie teraz ważne jest to, jaką postawę przyjmujemy wobec aktualnych wydarzeń. Wiele się dzisiaj mówi o tym, żeby zwracać uwagę na te elementy życia, na które mamy wpływ, które możemy kontrolować, gdyż takie działania dają poczucie stabilizacji i pewności. Jednym z takich elementów jest indywidualna postawa, czyli sposób zachowania lub ustosunkowania się człowieka wobec osób, przedmiotów, zjawisk czy sytuacji. Mamy zatem wpływ na nasze:

• myśli,
• emocje oraz
• zachowania

Wiedząc to, warto przyjrzeć się bliżej uproszczonemu modelowi opisującego funkcjonowania człowieka, który rozróżnia trzy strefy:

• strefa strachu/paniki,
• strefa nauki,
• strefa rozwoju.

W pierwszej strefie dominującą emocją jest lęk, który prowadzić nas może do nieracjonalnych działań np. paniczne robienie zapasów na kilka miesięcy albo rozsiewanie plotek na temat koronowirusa, wzmacniając tym samym niepokój i rozdrażnienie u innych osób.

Druga strefa, zwana strefą nauki, dotyczy sytuacji, gdy dopuszczamy racjonalne myślenie. Zaczynamy uczyć się funkcjonować w nowych warunkach, sprawdzamy, co jest dla nas dobre a co nam szkodzi. Zaczynamy zauważać i kontrolować własne emocje, a spływające informacje filtrujemy i decydujemy, w które wierzymy (pamiętajmy, żyjemy w erze fake-newsów).

Wreszcie strefa trzecia – rozwoju. Opisuje ona postawę akceptacji i zrozumienia tego, co się dzieje i tego, na co nie mamy bezpośredniego wpływu oraz skupia się na tym, co możemy zrobić zarówno dla siebie, jak i dla innych. W strefie tej wykazujemy się empatią, myślimy, jak możemy pomóc innym i skupiamy się raczej na teraźniejszości i przyszłości aniżeli na rozpamiętywaniu tego, co już za nami.

W kontekście koronowirusa model ten przedstawia z przykładami poniższa grafika:

Model ten warto byłoby poszerzyć jeszcze o jedną warstwę – strefę psychologicznego bezpieczeństwa, która zwiera w sobie korzenie indywidualnej odporności psychicznej. A odporność tę (rezyliencję) możemy rozwijać całej życie. Warstwa ta – w ramach obecnej sytuacji – byłaby wyrazem zabezpieczenia podstawowych życiowych kwestii (w ujęciu tego, na co masz wpływ) ale także osadzania się w tu i teraz (korzystając np. z techniki mindfullnes) czy poszukiwania własnych zasobów w przeszłych kryzysowych/trudnych momentach swojego życia (np. poprzez pytania „Jakie moje zasoby pomogły mi wyjść z tamtej trudnej sytuacji?”, „Które z nich mogę wykorzystać dzisiaj do poradzenia sobie z obecną sytuacją?”, „Jakie inne zasoby posiadam, które mogą mnie wesprzeć?”.

Wiedząc, że tylko (i aż!) od Ciebie zależy, co myślisz, co czujesz i jak się zachowujesz, zapraszam Cię do refleksji, w której strefie sam się odnajdujesz. Popatrz na powyższą infografikę i pomyśl, znajdź własne przykłady i jeżeli jesteś w strefie strachu lub nauki, zastanów się:

• Jakie korzyści ponoszę z racji funkcjonowania w tej strefie?
• Jakie straty ponoszę z racji funkcjonowania w tej strefie?
• Więcej mam myśli, które pozwalają mi czuć się spokojnym czy raczej moje myśli powodują we mnie niepokój?
• Czy chcę tu pozostać czy raczej przejść do kolejnej strefy?
• Jak myślisz, co możesz przestać robić, by poczuć, że jesteś w kolejnej strefie?
• A co mógłbyś zacząć robić, by poczuć, że jesteś w kolejnej strefie?
• Od czego decydujesz się zacząć? ☺

A jeżeli odnajdujesz się w strefie rozwoju, zastanów się:

• Dzięki jakim działaniom tu jestem?
• Co warto kontynuować?
• A co mógłbym spróbować nowego, co będzie wspierało mnie oraz moich bliskich?
• Co zatem zrobię? ☺

Życzę Ci dużo wewnętrznego ciepła, umiejętności akceptowania emocji (i tych przyjemnych ale i tych nieprzyjemnych) oraz zadawania sobie pytania: „w której strefie decyduję się funkcjonować w tej konkretnej sytuacji?”. I pamiętaj, damy radę! :)

Jacek Jokś
Professional Certified Coach ICF